Βασίλης Μπαλάσκας: Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι σήμερα πιο πολιτικός από ποτέ

Η έκθεση Remains of a summer bliss εγκαινιάζει τη νέα εικαστική σεζόν για την Gallery Kalfayan, παρουσιάζοντας την καινούρια δουλειά ενός νέου και αρκετά δραστηριοποιημένου Έλληνα καλλιτέχνη σε διεθνές επίπεδο. Ο Βασίλης Μπαλάσκας (γεν. 1983, Θεσσαλονίκη) ξεκίνησε με σπουδές οικονομικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και συνέχισε στρεφόμενος προς τα εικαστικά στο Λονδίνο. Πρόσφατα ολοκλήρωση τη διδακτορική του διατριβή στο πρόγραμμα Critical Writing in Art & Design του Royal College of Art στο Λονδίνο. Μέσα σε λίγα μόνο χρόνια κατόρθωσε να διακριθεί, να βραβευτεί αλλά και να εκπροσωπήσει τη Μεγάλη Βρετανία σε σημαντικούς θεσμούς και εικαστικές εκθέσεις. Ο ίδιος μοιάζει να μην επαναπαύεται και να ενεργοποιείται από όλα όσα συμβαίνουν γύρω του. Η τρέχουσα συγκυρία τον απασχολεί ιδιαίτερα κάτι που συναντάμε και στην παρούσα έκθεση όπου ο καλλιτέχνης μοιράζεται με το κοινό μια σειρά από εγκαταστάσεις, «απομεινάρια» ενός καλοκαιριού ή διαφορετικά ότι έχει απομείνει από τις άλλοτε ευτυχισμένες μέρες πριν από την κρίση.
Ο επιμελητής της έκθεσης, Lanfranco Aceti, επισημαίνει: « Ο Μπαλάσκας είναι ένας από τους πιο συναρπαστικούς πολιτικά και κοινωνικά στρατευμένους καλλιτέχνες που δουλεύουν στην Ευρώπη σήμερα». Μέσα από τη νέα του δουλειά εκφράζεται η αβεβαιότητα που βιώνουμε σήμερα λόγω τόσο της καταρρευσης των παλιότερων οικονομικών συστημάτων αλλά και της αλλοτρίωσης των κοινωνικών σχέσεων.

• Θα θέλαμε να μας παρουσιάσετε το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η συνεργασία σας με τον Lanfranco Aceti αφορμή την παρουσίαση της έκθεσης  Remains of a summer bliss.  

Με τον Lanfranco έχουμε δουλέψει αρκετές φορές στο παρελθόν σε εκθέσεις και συνεργαζόμαστε πολύ τακτικά στο ακαδημαϊκό κομμάτι της δουλειάς μας – στην έκδοση συγγραμμάτων, σε συνέδρια, κλπ. Όταν του ανακοίνωσα ότι η καινούργια μου ατομική έκθεση πρόκειται να ανοίξει το φθινόπωρο στην Αθήνα, εκείνος μου πρότεινε να την επιμεληθεί, καθότι γνώριζε ήδη αρκετά για τα έργα που προετοίμαζα τα τελευταία δύο χρόνια.

• Ο τίτλος της έκθεσης αναφέρεται στα «απομεινάρια του καλοκαιριού». Θα θέλαμε να μας εξηγήσετε πώς καταλήξατε στην επιλογή του καθώς και τι αποκαλύπτουν τα αντικείμενα – απομεινάρια για τους ανθρώπους που τα εγκατέλειψαν. Χαρακτηριστικό στοιχείο των έργων της παρούσας ενότητας είναι και η ανθρώπινη απουσία. 

Αφορμή για τον τίτλο στάθηκε το γεγονός ότι η έκθεση αποτελεί την πρώτη έκθεση της γκαλερί Καλφαγιάν μετά το καλοκαίρι – την έναρξη της εικαστικής σεζόν, όπως λέμε. Αλλά στην πραγματικότητα, ο τίτλος έχει να κάνει με την έννοια της απώλειας. Και κυρίως, με την απώλεια των βεβαιοτήτων μέσα σε έναν κόσμο ο οποίος μοιάζει να φωτίζεται ολοένα και λιγότερο από το φως κάποιου καλοκαιριού.
Η απουσία του ανθρώπινου στοιχείου από τα έργα «εξισορροπείται» από την παρουσία των επισκεπτών της έκθεσης. Οι βεβαιότητες στις οποίες αναφέρονται τα έργα είναι βεβαιότητες που όλοι μας, λίγο – πολύ, έχουμε απολέσει. Τα έργα της έκθεσης τους δίνουν υλική μορφή και μας ζητούν να περιηγηθούμε ανάμεσά τους, όπως θα μπορούσαμε να περιηγηθούμε ανάμεσα στα αντικείμενα που εγκαταλείπουν οι παραθεριστές σε κάποια παραλία με το τέλος του καλοκαιριού.

• Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της δουλειάς που παρουσιάζετε είναι η χρήση πολλών διαφορετικών υλικών. Πώς καταλήξατε στη συλλογή και στη συνέχεια, στη χρήση  των συγκεκριμένων αντικειμένων; 

Τα υλικά έρχονται πάντα να υπηρετήσουν ένα συναίσθημα ή μια ιδέα. Κατ’ αυτήν την έννοια τα υλικά των έργων της έκθεσης και τα αντικείμενα που έχουν συνδυαστεί ή επαναχρησιμοποιηθεί αποτελούν μια αντανάκλαση ενός κόσμου πολυδιάσπασης και αντιφάσεων. Σε αυτόν τον κόσμο πρέπει να καταβάλουμε επιπλέον προσπάθεια προκειμένου να αντιληφθούμε που βρισκόμαστε, πως φτάσαμε ως εδώ και που θέλουμε να πάμε. Κάθε υλικό και κάθε έργο αποτελεί κομμάτι αυτής της προσπάθειας, καθώς τελικά διηγείται ένα κομμάτι μιας μεγαλύτερης «ιστορίας».

• Στο έργο Pandora, η επιλογή και η προέλευση των γραμματοσήμων από διάφορες χώρες της Ε.Ε. καθώς και η αναφορά σε χρονολογίες- ορόσημα στην ιστορίας της, παραπέμπουν συνειρμικά το θεατή στην τρέχουσα ιστορική συγκυρία και την αποδοκιμασία που βιώνει σήμερα ο θεσμός της ενωμένης Ευρώπης. Θα ήθελα να μας εισάγετε περισσότερο στο εννοιολογικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσετε η συγκεκριμένη κατασκευή. 

Το έργο αφορά στην κρίση που βιώνει σήμερα η Ευρώπη, ιδωμένη όμως μέσα από το πρίσμα του προσφυγικού προβλήματος, το οποίο λειτουργεί ως ένα «κουτί της Πανδώρας» – ένα γεγονός, δηλαδή, που γίνεται η αφορμή για να εκδηλωθούν οι αδυναμίες του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Γι’ αυτό και το κουτί περιέχει ένα παιδικό μπρατσάκι, το οποίο προφανώς από μόνο του είναι ένα απολύτως αναποτελεσματικό μέσο διάσωσης. Επιπλέον, το μπρατσάκι βρίσκεται τοποθετημένο μέσα σε προστατευτικό υλικό, το οποίο συνήθως χρησιμοποιείται για ιδιαίτερα εύθραυστα αντικείμενα – μια αναφορά στην υποκρισία και τον παραλογισμό με τον οποίον οι λύσεις των προβλημάτων συχνά τίθενται στις μέρες μας… Εξαρχής ήθελα να μιλήσω για το προσφυγικό μέσα από κάποιο από τα έργα της έκθεσης, αλλά χωρίς να χρησιμοποιήσω εικόνες που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο. Κατά τη γνώμη μου, η αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος και των αιτιών του από την Ευρώπη είναι ακόμα πιο σημαντική από την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, γιατί αγγίζει την αλληλεγγύη τόσο μεταξύ των χωρών-μελών, αλλά και μεταξύ της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου. Ειδικά δε εάν λάβουμε υπόψη τις λανθασμένες επιλογές στην εξωτερική πολιτική της Ε.Ε. τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τότε γίνεται εμφανές ότι το Ευρωπαϊκό Σχέδιο κλονίζεται πλέον συνολικά. Γι’ αυτό και ο πανηγυρικός-επετειακός χαρακτήρας των συλλεκτικών γραμματοσήμων που έχουν κολληθεί στο κουτί μοιάζει σήμερα παράταιρος.

• Πρόσφατα, πριν 5 μήνες, γνωρίσαμε τη δουλειά του Lanfranco στα πλαίσια του Platform Project– Art Athina Fair 2016 μέσα από μια ενότητα έργων με δυνατές πολιτικές προεκτάσεις και αναφορές. Η ένταξη της πολιτικής σκέψης στα έργα αποτελεί ένα κοινό στοιχείο λοιπόν και για τους δύο σας. Θα θέλαμε να μας αναπτύξετε περισσότερο το πολιτικό περιεχόμενο των έργων που συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκθεση.

Νομίζω πως δεν θα μπορούσαμε να δουλέψουμε μαζί εάν δεν συμπίπταμε σε κάποιες βασικές διαπιστώσεις σχετικά με τις προβληματικές καταστάσεις που καθορίζουν το σήμερα. Όσον αφορά τις λύσεις, πολλές φορές διαφωνούμε, αλλά η συμφωνία είναι και βαρετή, αλλά και συχνά αντιπαραγωγική σε μία συνεργασία επιμελητή και καλλιτέχνη. Όσον αφορά τα έργα καθαυτά, το βασικό ερώτημα για εμάς ήταν το πως η πολυδιάσπαση του κόσμου που ζούμε, με τις πολλαπλές κρίσεις, θα μπορούσε να αποτυπωθεί στον χώρο της γκαλερί. Με άλλα λόγια, τα έργα μπορεί να μιλάνε για διάφορα θέματα, όπως είναι η οικονομία, οι σύγχρονες μορφές επισφαλούς εργασίας, η κρίση της Ευρώπης, ή η αποτυχία της Αριστεράς, αλλά το βασικό ερώτημα είναι πως αυτά τα θέματα επικοινωνούνται συλλογικά, μέσα από μία έκθεση που περιλαμβάνει πολλά και διαφορετικά έργα. Τελικά καταλήξαμε στο ότι το πολιτικό περιεχόμενο των έργων οφείλει να μιλήσει «αδιαμεσολάβητα», με έναν τρόπο που ζητάει από τον επισκέπτη της έκθεσης να αποκωδικοποιήσει, να σκεφτεί, να συνθέσει, να γίνει «συνεργός» σε μία διαδικασία.

• Σε κάποια έργα μπορεί να εντοπίσει κανείς μια χιουμοριστική επιφάνεια. Πώς λειτουργεί το χιούμορ σε αυτές τις περιπτώσεις; 

Το χιούμορ έρχεται ακριβώς για να τονίσει την έννοια της επιφάνειας στην οποία αναφερθήκατε. Σε ένα πρώτο επίπεδο κάνει τα έργα πιο «ευχάριστα», καθώς προσκαλούν το θεατή να τα προσεγγίσει – ιδιαίτερα δε εάν λάβουμε υπόψη ότι αυτό λειτουργεί συχνά σε συνδυασμό με έντονα χρώματα και διαφορετικά υλικά. Ωστόσο, όσο κανείς σκέφτεται περισσότερο την αντίθεση μεταξύ της χιουμοριστικής επιφάνειας και του εννοιολογικού περιεχομένου των έργων, τόσο πιο «σκοτεινά» γίνονται. Σταδιακά μπαίνουμε σε μία διαδικασία κατανόησης και αποκωδικοποίησης των θεμάτων στα οποία γίνεται αναφορά κι έτσι το χιούμορ μετατρέπεται σε ειρωνεία, σε απογοήτευση ή ακόμα και σε οργή.

• Όπως χαρακτηριστικά έχετε αναφέρει « τα απομεινάρια δεν είναι άλλα από εκείνα μιας ευτυχίας πριν την κρίση ». Την ίδια στιγμή μέσα από τα έργα της έκθεσης διατρέχει το ερώτημα για το τι θα μπορούσε να συνιστά «ευτυχία»  στην παρούσα ιστορική συγκυρία. Κατά πόσο μπορούμε, πιστεύετε, να ήμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον; 

Προσωπικά δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος βραχυπρόθεσμα, παρά μόνον μακροπρόθεσμα. Στην περίπτωση της χώρας μας, δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι για παράδειγμα η κρίση του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου ή η κατάρρευση τής Μέσης Ανατολής, αλλά – κυρίως – μία πολύ βαθιά εσωτερική κρίση, από την οποία δεν βλέπω σύντομα διέξοδο. Ο εκμαυλισμός της δημοκρατίας που παρατηρούμε σε παγκόσμιο επίπεδο, μαζί με την διαρκώς αυξανόμενη τρομοκρατία του λαϊκισμού, αποτελούν στη δική μας περίπτωση ένα βαθύ πολιτισμικό γνώρισμα που θα πάρει καιρό για να ξεριζωθεί -αν ξεριζωθεί ποτέ. Δυστυχώς, οι άνθρωποι που έχουν τη διάθεση και τις δυνατότητες να επιχειρήσουν αυτό το «ξερίζωμα» είναι ακόμα μειοψηφία στην ελληνική κοινωνία, ανεξάρτητα από την πολιτική τους προέλευση.

• Μέσα σε λίγα χρόνια έχετε κατορθώσει να διακριθείτε και να βραβευτείτε για τη δουλειά σας σε σημαντικούς θεσμούς και διεθνείς εκθέσεις. Η επιλογή σας να δίνετε συχνά το στίγμα σας μέσα από τις συχνές παρουσιάσεις των έργων σας μαρτυρούν έναν δραστήριο καλλιτέχνη που δεν επαναπαύεται σε πείσμα των καιρών. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη στην τρέχουσα συγκυρία και σε ποια πλαίσια η πολυδιάστατη και πολύπλευρη κρίση που βιώνει η Ευρώπη επιτρέπει την ανάπτυξη και την επικοινωνία της σχέσης μεταξύ των έργων, των δημιουργών και του κοινού. 

Η πορεία της τέχνης δεν είναι ανεξάρτητη από το τι συμβαίνει στην υπόλοιπη κοινωνία. Με άλλα λόγια, όπως η οικονομία και η πολιτική βρίσκονται σε κρίση, το ίδιο ισχύει και για την σύγχρονη τέχνη. Η κρίση αυτή έχει να κάνει κυρίως με την άνευ προηγουμένου επιρροή της αγοράς πάνω στην καλλιτεχνική παραγωγή. Το αποτέλεσμα αυτής της επιρροής είναι ένας διαρκώς αυξανόμενος εκμαυλισμός της πνευματικής αξίας της τέχνης, η οποία αντικαθίσταται από αξίες όπως είναι το χρήμα, η διασημότητα, η εξουσία… Γι’ αυτό και ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι σήμερα πιο πολιτικός από ποτέ. Δεν αφορά μόνον τις πολύπλευρες κρίσεις που μαίνονται μέσα στις κοινωνίες μας, αλλά και τη βαθύτατη πολιτισμική κρίση η οποία είναι εμφανής στον τρόπο με τον οποίο παράγεται, προωθείται, εκτίθεται, συλλέγεται και μελετάται η σύγχρονη τέχνη. Ο σημερινός καλλιτέχνης καλείται να αντισταθεί συνολικά σε αυτά τα φαινόμενα, προκειμένου να διαφυλάξει τον ίδιο το ρόλο της τέχνης για τις επόμενες γενιές.

• Η ένδειξη « Οι επισκέπτες της έκθεσης καλούνται να χρησιμοποιήσουν (…)» συνοδεύει δύο από τα έργα που συναντάμε στο χώρο της γκαλερί.  Τι θα μπορούσαμε να πούμε ότι δηλώνει η  προτροπή αυτή για την σχέση του επισκέπτη  με τα έργα και για την ενεργή στάση των επισκεπτών στον εκθεσιακό χώρο; Τι σας οδήγησε να απευθυνθείτε προς τους θεατές ενθαρρύνοντάς τους να μην διστάσουν να χρησιμοποιήσουν τη συσκευή ώστε να λειτουργήσει το έργο; Καταρχάς, η χρήση των έργων από τους επισκέπτες έχει να κάνει με την ενεργή στάση που οφείλουμε να έχουμε απέναντι στο περιεχόμενό τους  – απέναντι, δηλαδή, στα θέματα που διαπραγματεύονται τα έργα. Ωστόσο, όταν αυτό συμβαίνει μέσα από μία παιγνιώδη διάθεση, αυτομάτως επαναφέρει το ερώτημα της «επιφάνειας» για το οποίο μιλήσαμε πρωτύτερα: βλέπουμε όλα αυτά τα προβλήματα ως ζητήματα που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε ενεργά ή, αντιθέτως, ως κομμάτια ενός θεαματικού παιχνιδιού εικόνων; Η λειτουργία του θεάματος μπορεί να είναι απολύτως υπονομευτική. Αυτό σημαίνει ότι τελικά η χρήση ενός αντικειμένου από μόνη της δεν ενεργοποιεί κάτι. Χρειάζεται κάτι παραπάνω, το οποίο θα πρέπει να συμβεί έξω από τον χώρο της γκαλερί.

*Οι φωτογραφίες είναι ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη.

Last modified: 11/10/2016