Μάριος Φούρναρης: Να ζήσουμε το θαύμα το κόσμου

Ήρα Παπαποστόλου
Κριτικός και Ιστορικός τέχνης

ΜΑΡΙΟΣ ΦΟΥΡΝΑΡΗΣ 1ΑΤο μόνο πράγμα που μας δίνεται ως προίκα είναι ο χρόνος, και εμείς οφείλουμε να γεμίσουμε αυτό το απειροελάχιστο διάστημα με σημασία, να τον διαχειριστούμε με τέτοιο τρόπο ώστε να το εκτείνουμε, να το πλατύνουμε, να το βαθύνουμε… Ο Μάριος Φούρναρης στη νέα του έκθεση Trappola divina καλεί το θεατή να ανακαλύψει την έννοια της συμμετρίας, το ενστερνισθεί το όραμα μιας ελεύθερης κοινωνίας, να κοιτάζει με δέος τις δυνάμεις που δεν γνωρίζει.  

Γιατί διάλεξες τον συγκεκριμένο τίτλο για την έκθεση;
 -Ολόκληρη η ιδέα της έκθεσης, από την αρχή, διαμορφώθηκε εντός του πλαισίου μιας ιδιαίτερης ανάγκης που είχα να ασχοληθώ με ζητήματα τα οποία αφορούν την υπαρκτική εφόπλιση του ανθρώπου. Η σκέψη μου κατευθύνεται από το «άρωμα» ενός ζητούμενου Θεού και της σχέσης που σχηματίζεται ανάμεσα σε Αυτόν και τον άνθρωπο. Θεωρώ πως στις μέρες μας, η παρουσία του ανθρώπου μέσω του βιώματος, της φαντασίας, της διαίσθησης, του συναισθήματος και των παθών του, πολλές φορές υπερβαίνει το μέγεθος των φυσικών του ορίων, το μέτρο της φυσικής του κατασκευής και διακατέχεται από την υπερβολή και το χάος, φτάνοντας πολλές φορές στα όρια της ύβρεως. Η στάση αυτή αυτόματα οδηγεί το άτομο σε μια μανιχαϊστική αντίληψη των πραγμάτων, σε έναν δογματισμό, ο οποίος αποπροσανατολίζει την βιοτική του μέριμνα, από τον εμπλουτισμό της με πνευματική ορμή και ηθική πράξη. Μοναδική πίστη του ανθρώπου σήμερα είναι ο δογματισμός, ο οποίος εμφανίζεται τόσο στην έλλειψη αναγνώρισης της ύπαρξης μιας ανώτερης δύναμης, όσο και στη σχεδόν μοιρολατρική, ολοκληρωτική ανάθεση της ατομικής ευθύνης σε μια θεία παρέμβαση. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον πανικό ο οποίος επικρατεί σήμερα στην κοινωνία μας, η οποία βυθίζεται ολοένα και περισσότερο σε μια επιδεινούμενη κατάρρευση: οικονομική, πολιτική, πολιτισμική. Ο τίτλος της έκθεσης, Θεϊκή παγίδα, αφορά τον σύγχρονο άνθρωπο ο οποίος φαίνεται να λησμονεί την αρχή της απροσδιοριστίας, πως ανάμεσα στα δύο, τρίτο χωρεί, πως ζητούμενο είναι να ξεφύγεις από το αιώνιο αίνιγμα της θεϊκής παρουσίας, διατηρώντας την απορία του αγνώστου ως το μέτρο επαναπροσδιορισμού της φύσης μέσα σου, γεμίζοντας το διάστημα ανάμεσα στην ανυπαρξία και τη μη ύπαρξη -αυτό που λέγεται ζωή- με μια σημασία, η οποία σπάει τους περιορισμούς της υπερβολής και αφήνεται ολοκληρωτικά στις δυνάμεις της δημιουργίας.

ΜΑΡΙΟΣ ΦΟΥΡΝΑΡΗΣΠολλά από τα έργα σου χαρακτηρίζονται από μία τάξη και μία αρμονία. Τι συμβολίζουν αυτές οι έννοιες για σένα;
– Αυτό που με απασχολεί περισσότερο σε μια εικόνα είναι η έννοια της συμμετρίας. Η συμμετρία έχει συνδεθεί πολλές φορές, ακόμα και μέσω της επιστήμης, με τη διαμόρφωση της ιδέας της ομορφιάς. Εμένα περισσότερο από όλα με ενδιαφέρει η ομορφιά των συμβολιστών ποιητών ή των ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα, όχι τόσο ως φόρμα, αλλά περισσότερο ως ιδέα. Ο Πόε στοχαζόταν την ομορφιά ως μια πραγματικότητα η οποία πάντα βρισκόταν εκτός του εαυτού μας, μακριά από κάθε προσπάθεια ακινητοποίησης. Πρόκειται για μια πλατωνική προσέγγιση του όρου της ομορφιάς, μέσα από την οποία εμφανίζεται η ιδέα ενός κρυφού κόσμου, ο οποίος διακατέχεται από μυστηριώδεις αναλογίες, που παραμένουν καλά κρυμμένες μέσα στην φυσική πραγματικότητα και συνήθως αποκαλύπτονται μόνο στο βλέμμα του μυημένου, του ποιητή ή του καλλιτέχνη. Ο δικός μου μυστηριώδης κόσμος κατασκευάζεται μέσω μιας συμμετρίας η οποία παραθέτει ταυτόχρονα στο ίδιο πλαίσιο το αντικείμενο και το είδωλο του. Χρησιμοποιεί τη λειτουργία του καθρέφτη παρουσιάζοντας σε μια αρμονική συνύπαρξη τόσο το «ίδιο» όσο και το «άλλο», δημιουργώντας έτσι μια νέα τάξη, ένα αντικείμενο ή μια εικόνα η οποία ούτε «ήταν», ούτε «θα μπορούσε να είναι», απλά «είναι».

 Τι σε εκφράζει στον λυρισμό του Γκαίτε στον οποίο αναφέρεσαι στο σημείωμα του καταλόγου;
– Αυτό που συναρπάζει στο έργο του Γκαίτε είναι ο τρόπος με τον οποίο στοχάζεται τον νεωτερικό άνθρωπο. Με τον Φάουστ δημιουργεί μια «νεωτερική τραγωδία» η οποία διατηρεί έντονα αρχαιοελληνικά στοιχεία: υπάρχει η επίκληση στον ποιητή, ο χορός που δηλώνεται μέσω της μορφής και της φωνής των πνευμάτων, ο ήρωας που εμπίπτει διαρκώς στο σφάλμα και παραμένει ένα πρόσωπο εξαιρετικά τραγικό από την αρχή ως το τέλος και βεβαίως μια αμφίβολη κάθαρση η οποία δεν αποκαλύπτεται ποτέ στον αναγνώστη, παρά μονάχα προοικονομείται από τον διάβολο.
  ΜΑΡΙΟΣ ΦΟΥΡΝΑΡΗΣΟ ποιητής, μέσα από τις προσωπικές και αισθητικές του εμπειρίες επάνω στο δράμα του Φάουστ ο οποίος εδώ εκφράζει ολόκληρη την ανθρωπότητα, αναζητά το νόημα της ανθρώπινης δράσης μέσα σε έναν κόσμο ο οποίος αλλάζει και διαρκώς διεκδικεί νέα όρια, ενώ παράλληλα φαίνεται να μην μπορεί να κατακτήσει την απόλυτη ελευθερία. Ο άνθρωπος είναι χωρίς να το γνωρίζει έρμαιο τόσο θεϊκών όσο και δαιμονικών δυνάμεων και αυτό δηλώνεται από την αρχή του κειμένου, καθώς Θεός και διάβολος ποντάρουν αντίστοιχα στη σωτηρία και την καταδίκη της ανθρώπινης ψυχής. Παρά τους περιορισμούς και τα εμπόδια που τίθενται από τις ανώτερες δυνάμεις, ο Φαουστιανός άνθρωπος τελικά καταφέρνει να λυτρώσει την ανικανοποίητη φύση του μέσα από μια κοινωνικότητα, που εδώ ταυτίζεται με την συμμετοχή στην εκπλήρωση ενός ευγενή συλλογικού στόχου, με την ανιδιοτελή προσφορά στον συνάνθρωπο. Αυτό το ρομαντικό αισθητικό ιδεώδες του Γκαίτε, ο ηθικό-πολιτικός χαρακτήρας με τον οποίο ολοκληρώνεται το έργο, μέσα από μια γλώσσα περίπλοκη, από εικόνες οι οποίες εναλλάσσονται ταχύτατα, με ένα πλούσιο σε συμβολισμούς και συνδηλώσεις λυρικό ύφος, έχει για μένα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς ταυτίζεται με το μεγάλο όραμα μιας ελεύθερης από κάθε άποψη κοινωνίας. Στο τέλος ο Γκαίτε, κάνοντας μια μεγάλη ανατροπή, δείχνει πως το στοίχημα το κερδίζει ο καλός Θεός, ο οποίος ποντάρει στη σωτηρία του ανθρώπου επειδή πιστεύει πως δύναται να επιχειρήσει την υπέρβαση, μέσα από έναν συνεχή αγώνα αυτοπραγμάτωσης.

 Σε τι αποσκοπούν οι εικόνες – σύμβολα που κατασκευάζεις;
– Η καλλιτεχνική μου έρευνα επικεντρώνεται στην κατασκευή εικόνων οι οποίες σχετίζονται με την ατομική και συλλογική δράση. Μέσα από τη χρήση «θραυσμάτων» του φυσικού και τεχνητού κόσμου, προσπαθώ να δημιουργήσω έναν οπτικό κώδικα ο οποίος μετέρχεται εννοιών που απασχολούν και πλαισιώνουν την ύπαρξη του ανθρώπου. Σε κάθε προσπάθεια που κάνω επαναδιαπραγματεύομαι την προσωπική μου σχέση με το ακατάληπτο νόημα της ζωής και μοιράζομαι τα συμπεράσματα μου με τον θεατή, θέλοντας έτσι να εγκαταστήσω μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα μας.  ΜΑΡΙΟΣ ΦΟΥΡΝΑΡΗΣΘέλω το έργο μου να αποτελεί τροφή για σκέψη και στοχασμό, να γίνεται μέρος ενός ευρύτερου προβληματισμού ο οποίος θα διαπερνά τις αισθήσεις και θα εγκαθίστανται στο μύχιο περιβάλλον του συλλογικού γίγνεσθαι, προσφέροντας ένα είδος συνειδητοποίησης της ύπαρξης του υποκειμένου στον κόσμο. Μέσα λοιπόν, από ευκόλως αναγνωρίσιμα ίχνη δίνω στο κοινό όλα εκείνα τα στοιχεία που χρειάζεται ώστε να ανακαλύψει με την εικόνα, το δικό του προσωπικό νόημα, βίωμα ή συναίσθημα, ελεύθερα και ανεξάρτητα από την δική μου δημιουργική πρόθεση. Για μένα αυτό είναι το μεγάλο διακύβευμα του εικαστικού καλλιτέχνη σήμερα, να ανοίξει διάλογο με τον κόσμο, να μιλήσει για τα σπουδαία και τα σημαντικά, να μετατρέψει το κοινότυπο, το καθημερινό σε τέχνη, τέχνη και ζωή.

Τι σημαίνει για σένα φύση και τι άνθρωπος;
– Ο Μπωντλαίρ στο σονέτο του «Αλληλουχίες» αναφέρει πως η φύση είναι σαν ένας ναός, όπου κολώνες ζωντανές αφήνουν καμιά φορά να ξεφεύγουν συγκεχυμένες λέξεις, είναι ένα δάσος από σύμβολα, όπου χρώματα, αρώματα και ήχοι μπερδεύονται το ένα με το άλλο, φανερώνοντας μυστηριώδεις σχέσεις και συμφωνίες. Η φύση είναι το ασφαλές καταφύγιο όπου κάθε φορά προσφεύγει ο πάσχων άνθρωπος, για να βρει παρηγοριά. Ο άνθρωπος είναι ένα θαυμαστό ον, ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα φυσικά σύμβολα καθώς είναι το μόνο που έχει τη δύναμη του Λόγου. Παρόλα αυτά δημιουργεί, με τις γνωστές «απλουστεύσεις» του ορθολογισμού, ένα τεχνητό σύστημα, έναν εγωκεντρικό πολιτισμό, ο οποίος υπηρετεί την αυθαιρεσία μιας υποκειμενικής διάθεσης και ενθαρρύνει την ανάπτυξη ατομικιστικών τάσεων. Από τη γνωστή ρήση των σοφιστών «πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος», εμένα με εκφράζει καλύτερα, το «γνῶθι σαυτὸν» του Σωκράτη, γιατί μέσω της αυτογνωσίας το όν οδηγείται στην πραγμάτωση του ιδεώδους της ευπραξίας. Ο Σωκρατικός άνθρωπος έχει αίσθηση του μέτρου του στον κόσμο, σέβεται όλα τα πλάσματα και γνωρίζει πως υπάρχει μια θεία μέριμνα η οποία επιμελείται τα πάντα προς εξυπηρέτηση του. Μέρος της φύσης και μέρος του «Όλον» είναι ο άνθρωπος, έχει ψυχή και νου, λογική και συναίσθημα, έχει «προοικονομηθεί» να πιστεύει στις δυνάμεις του και να κοιτάζει με δέος τις δυνάμεις που δεν γνωρίζει.

  ΜΑΡΙΟΣ ΦΟΥΡΝΑΡΗΣΜε τι συναισθήματα πιστεύεις ότι φεύγει τελικά ο θεατής από την έκθεση; Και με τι ερωτήματα θα ήθελες να φύγει;
– Αυτό που κυρίως με ενδιαφέρει στην προσπάθεια που κάνω, είναι η τελική διαμόρφωση της εικόνας μου να αντιστοιχεί σε ένα «ανοικτό έργο», δηλαδή ένα έργο το οποίο επιτρέπει στον θεατή μια πολύπλευρη ανάγνωση. Σημασία έχει φεύγοντας κάποιος από τη έκθεση να έχει εισπράξει μια συναισθηματική ένταση η οποία θα του επιτρέψει να ασχοληθεί περεταίρω με τα οπτικά στοιχεία που του έχουν δοθεί, δημιουργώντας το δικό του ξεχωριστό νόημα. Για μένα κέρδος είναι η επιστροφή του θεατή πίσω στο έργο, η ενασχόληση του με αυτό. Αυτό είναι που επιζητώ, το συναίσθημα να δοθεί περισσότερος χρόνος στη διαλεκτική σχέση που σχηματίζεται ανάμεσα στο έργο και τον θεατή, να αισθανθεί ο τελευταίος ότι αυτή η σχέση έχει σημασία, καθώς ο χρόνος που δίνουμε στα πράγματα τα κάνει για εμάς σημαντικά. Το κοινό τοποθετώντας τον εαυτό σε αυτή τη θέση φεύγει από την έκθεση με απαντήσεις και όχι με ερωτήματα. Είμαι γενικά εναντίον της τέχνης η οποία δημιουργεί εφήμερα συναισθήματα, της εικόνας που τελειώνει στην πρώτη ανάγνωση. Επιδιώκω την εγκατάσταση ενός διαρκούς διαλόγου ο οποίος, αποφεύγοντας τις μονοσήμαντες ψυχικές ή πνευματικές εκδηλώσεις, διαμορφώνει τις συνθήκες μιας ελεύθερης απόδοσης.

Ποια είναι η πιο βαθιά αναζήτηση σου που πιστεύεις ότι εκφράζεται μέσα από το έργο σου;
– Το έργο μου πλαισιώνεται από σκέψεις, αρχές και έννοιες οι οποίες αντανακλούν πανανθρώπινες αξίες και αναφέρονται την ιδέα ενός «Νέου Ουμανισμού». Το νέο αυτό ανθρωπιστικό ιδεώδες, για εμένα καθορίζεται από τον επαναπροσδιορισμό την έννοιας του ανθρώπου στον σύγχρονο κόσμο, όπου οι διαμάχες και οι αντιφάσεις είναι πλέον τεράστιες. Διερευνώ μέσω της ποιητικής χρήσης των εικόνων, τον τρόπο ύπαρξης του ανθρώπου: όχι το «γιατί» αλλά το «πως». Αναπόφευκτα λοιπόν η καλλιτεχνική μου έρευνα στρέφεται στη σχέση που αναπτύσσει ο άνθρωπος με το Θείο, ή καλύτερα τη θέση που ο ίδιος κατέχει στον «συνολικό πίνακα». Μελετώ τους μύθους και την ιστορία, ανακαλύπτοντας κάθε φορά τους κρυφούς συμβολισμούς ενός κόσμου που έχει διαχρονική αξία, μεταφέροντας τους στις παρυφές της μεταμοντέρνας μεθόδου. Αποκαλύπτω έτσι τη σημασία που έχει ο άνθρωπος της γης, ο άνθρωπος που διατηρεί ζωντανό τον νόμο της φύσης μέσα του, ο άνθρωπος που γνωρίζει το μέτρο των φυσικών του ορίων, τον πεπερασμένο χαρακτήρα της ύπαρξης του. Το μόνο πράγμα που μας δίνεται ως προίκα είναι ο χρόνος, και εμείς οφείλουμε να γεμίσουμε αυτό το απειροελάχιστο διάστημα με σημασία, να τον διαχειριστούμε με τέτοιο τρόπο ώστε να το εκτείνουμε, να το πλατύνουμε, να το βαθύνουμε. Επιβάλλεται αν θέλουμε να λεγόμαστε άνθρωποι, να διευρύνουμε τη δράση μας, να μετατρέψουμε την απορία σε δημιουργία και να ζήσουμε το θαύμα το κόσμου.

Last modified: 11/04/2016