Βιργινία Φιλιππούση: Η φωτογραφία εμπεριέχει ένα κομμάτι νοσταλγίας. Μια στιγμή φευγαλέα, που ποτέ δεν θα επαναληφθεί

Ενυδρείο / ουδέτερο < ένυδρος < μεταφραστικό δάνειο από τη λατινική λέξη aquarium. Δοχείο ή δεξαμενή με γυάλινα τοιχώματα, όπου διατηρούνται ψάρια και υδρόβιοι οργανισμοί. Κτίριο ή ίδρυμα στο οποίο διατηρούνται ψάρια και υδρόβιοι οργανισμοί ως εκθέματα ή για επιστημονική έρευνα. Σ ένα διαφορετικό ενυδρείο που φιλοξενείται στη Γκαλερί Καπλανών 5, η εικαστικός Βιργινία Φιλιππούση μας προσκαλεί για να δούμε με μια άλλη ματιά την πραγματικότητα του σήμερα μέσα από ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Η Βιργινία Φιλιππούση γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Στη συνέχεια, παρακολούθησε σεμινάρια Καλλιτεχνικής φωτογραφίας και επεξεργασίας εικόνας με δάσκαλο το Μάνο Λυκάκη και είναι μέλος του ΕΕΤΕ από το 1982. Παράλληλα με τα εικαστικά ασχολείται με την τέχνη της Φωτογραφίας και πειραματίζεται με τους τρόπους καταγραφής της εικόνας σε φωτοευαίσθητες επιφάνειες χρησιμοποιώντας χειροποίητες (pinhole) κατασκευές. 

 – Πείτε μας λίγα λόγια για το «ενυδρείο».
Το «Aquarium» ενυδρείο είναι η τρίτη ατομική μου έκθεση και η πρώτη που κάνω στην Αθήνα στη γκαλερί Καπλανών 5. Πρόκειται για μια σειρά από υποβρύχιες φωτογραφίες που έγιναν τα καλοκαίρια του 2012 και 2013. Μέρος της συλλογής παρουσιάστηκε στις Φωτογραφικές Συναντήσεις Κυθήρων 2013 με τίτλο «Camera Lucida» και υπό την επιμέλεια του Γιάννη Σταθάτου. Θα ήθελα να επισημάνω πως αν και έχω εικαστική παιδεία ασχολούμαι ιδιαίτερα με τη φωτογραφία τα τελευταία 6 χρόνια, τότε ήταν που άρχισα να διαβάζω, να παρακολουθώ σεμινάρια και να βλέπω Μεγάλους φωτογράφους. Να αναφέρουμε πως η γκαλερί Καπλανών 5 παρουσιάζει την έκθεση «Aquarium» παράλληλα με το Αθηναϊκό Φεστιβάλ Φωτογραφίας 2013 ( Athens photo festival 2013) και τον Μήνα Φωτογραφίας.

  -Εικόνες μιας αλλοτριωμένης κοινωνίας. Οι άνθρωποι κυκλοφορούν σαν χρυσόψαρα σε ένα ενυδρείο σαρκοβόρων ψαριών που το ένα τρώει το άλλο. Πιστεύετε ότι σήμερα ζούμε σε ένα κοινωνικό ενυδρείο;
«Ρευστή κατάσταση», «αστάθεια» λέξεις που ακούμε στα καθημερινά δελτία ειδήσεων. Έχω την εντύπωση πολλές φορές ότι ζούμε κλεισμένοι σε μια μεγάλη εικονική φυσαλίδα, παρακολουθώντας όλη αυτή την ασταθή κατάσταση που συμβαίνει γύρω μας. Έχουμε αφεθεί. Το ενυδρείο μου ναι θα μπορούσε συμβολικά να είναι αυτό, οι εναλλαγές, τα ακίνητα σώματα μέσα στο νερό, η αναζήτηση της ανάσας, του φωτός. Aquarium κτίριο ή ίδρυμα στο οποίο διατηρούνται ψάρια και υδρόβιοι οργανισμοί ως εκθέματα ή για επιστημονική έρευνα. Να επισημάνω ότι το στήσιμο της έκθεσης στο χώρο έχει γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνει την αίσθηση στους επισκέπτες πως βρίσκονται μέσα σε ένα μικρό ενυδρείο και πως έχουν ελάχιστη επεξεργασία και μόνο σε ότι αφορά την χρωματική αντίθεση.

  -Μέσα στα πλαίσια της αλλοτριωμένης κοινωνίας, υπάρχουν άνθρωποι που συνεχίζουν να αγωνίζονται για τις ιδέες και τις αξίες τους, άνθρωποι που διατηρούν την προσωπικότητά τους;
Μέσα από την κατάσταση της αστάθειας που όλοι βιώνουμε και αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει σήμερα, υπάρχει και κάτι άλλο, θετικό, η αναζήτηση της ποιότητας και της αισθητικής σαν πάλι από την αρχή, φυσικά χωρίς να λείπει ο προβληματισμός για τα όσα συμβαίνουν. Μπορεί να είναι ρευστή η κατάσταση ωστόσο δεν είναι το τέλος. Μια παύση μια ενδοσκόπηση μπορεί να είναι αφορμή για ένα βήμα μπροστά μιλώντας πάντα για τα πολιτιστικά. Η τέχνη λειτουργεί θετικά, είναι ένας δημιουργικός τρόπος επικοινωνίας. Οι καιροί είναι δύσκολοι, ο χώρος του πνεύματος προβληματίζεται, συγκεντρώνεται περισσότερο στο ρόλο του, υπάρχουν σπουδαία μυαλά, άνθρωποι με ενέργεια, , δημιουργικότητα , δεν υπάρχει και άλλος τρόπος να διοχετευτεί η παραγωγική αυτή διάθεση πάρα με τη γέννηση ιδεών, αξιών και προβληματισμών. Είναι σημαντικό στις μέρες μας να μπορούμε να φιλτράρουμε τι θα κρατήσουμε και τι όχι.

  -«Στην Ελλάδα η ομορφιά δεν μαθαίνεται ποτέ, είναι αυθόρμητη, αυτόχθονη όπως τ’ άσπρα κεντίδια των κυμάτων πάνω στην άμμο, όπως η μελετημένη συμμετρία των κυπαρισσιών σε όλο το μήκος των δρόμων, σαν μία πανδαισία χρωμάτων σε πόρτες και παράθυρα, ή σαν το πολύχρωμο έμβλημα των ελληνικών ενδυμάτων και κοσμημάτων. Διότι η ομορφιά είναι μια μάχη, είναι η νίκη του φωτός πάνω στη σκιά».  Η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει φως, ήλιο. Ποια είναι η λειτουργία του ελληνικού φωτός στο τοπίο ; Πώς το χρησιμοποιούν οι εικαστικοί;
Τον 19^ο αιώνα βλέπουμε τους ιμπρεσιονιστές πρώτους, να βγαίνουν έξω από τα ατελιέ τους, σε δάση, στην ύπαιθρο, στο δρόμο, να συνθέσουν σε εξωτερικούς χώρους και να αναζητούν το φυσικό φως. Υπήρχε μια επιθυμία να μελετήσουν τις λειτουργίες, το πώς επιδρά στον καμβά και να το αναπαραστήσουν. Προσπάθησαν θα λέγαμε να μεταφράσουν το φως σε χρώμα. Στην τέχνη της φωτογραφίας (το λέει και η πρωτότυπη λέξη) το φως είναι αυτό που «γράφει», χωρίς φως δεν υπάρχει φωτογραφία. Το καλοκαίρι γενικά είναι δύσκολη η φωτογράφιση λόγω της έντασης του φωτός που δημιουργεί ηχηρές αντιθέσεις. Τα πράγματα αλλάζουν στην υποβρύχια φωτογράφιση, όπου οι τονικές διαβαθμίσεις είναι πιο αρμονικές. Οι φωτογραφίες της συλλογής έχουν ληφθεί στα ρηχά νερά. Όσο πλησιάζεις προς το βάθος ,υπάρχει λιγότερο φως και η διαδικασία δυσκολεύει. Το φως είναι πρωτίστως αυτό που με ενδιαφέρει. Συμβάλλει στο να αναδεικνύει τις φόρμες, να δημιουργεί αντιφεγγίσματα, χωρίς αυτό η εικόνα «σβήνει». 
-Συμμετείχατε το καλοκαίρι που μας πέρασε στην ομαδική έκθεση που είχε ως θεματικό άξονα το βιβλίο του μεγάλου σύγχρονου Γάλλου φιλέλληνα Ζακ Λακαριέρ «το ελληνικό καλοκαίρι». Πιστεύετε πως υπάρχουν φιλέλληνες σήμερα; Τι ήταν αυτό που έκανε τότε τους ανθρώπους του πνεύματος να υποστηρίζουν με τέτοιο ζήλο την Ελλάδα; Έχουμε μεγάλα παραδείγματα εικαστικών όπως τονDelacroix που στήριξε και πρόβαλε την Ελλάδα σε δύσκολες στιγμές για την χώρα.
Σκέφτομαι συχνά πως δεν υπάρχει χώρα τέτοιου βάρους, η Ελλάδα είναι ένας τόπος που υπερέχει στα πολιτιστικά. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας υπήρξε ανέκαθεν ο πολιτισμός, οι τέχνες η γέννηση της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας. Ο Camus, ο Delacroix, ο Λόρδος Βύρωνας , ο ίδιος ο Λακαριέρ όπως και πολλοί άλλοι υπήρξαν μελετητές του αρχαίου πνεύματος. Η αρχαία ελληνική γραμματεία, αρχιτεκτονική, η συμβολή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού όπως και του λατινικού, δεν μπορούν να καταργηθούν από τις κλασσικές σπουδές και μελέτες. Ωστόσο, θα ήθελα να επισημάνω πως είναι σημαντικό να κρατάμε και τα σύγχρονα επιτεύγματα, πρέπει να υπάρχει μια συνέχεια. Σίγουρα υπάρχει πληθώρα υλικού, δημιουργών και δημιουργημάτων, μπορεί όμως να φιλτραριστεί η κατάσταση αυτή. Είναι στο χέρι μας να συνδέσουμε σ ένα βαθμό ποιοτικά και αισθητικά καλό το ένδοξο παρελθόν με τη σύγχρονη τέχνη.

  -Ποια είναι η σχέση του εικαστικού με την τέχνη της φωτογραφίας σύμφωνα με την προσωπική σας εμπειρία;
Σαν φωτογράφος δουλεύω το μέσον με τρόπο ώστε τεχνικά η φωτογραφία μου να έχει όσο το δυνατόν λιγότερη επεξεργασία και παρέμβαση. Το πιο δύσκολο είναι να δημιουργηθεί μια ενότητα η μια σειρά με επιλογή από ένα όγκο πολλών φωτογραφιών. Η επιλογή είναι μια σημαντική ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο τεχνών (της ζωγραφικής και της φωτογραφίας). Πολλές φορές είναι δύσκολο να καταλήξεις στο ποιές θα κρατήσεις και ποιές όχι, να βρεις αυτές που σε εκφράζουν ή στέκουν. Η φωτογραφία νομίζω εμπεριέχει ένα κομμάτι νοσταλγίας. Μια στιγμή φευγαλέα, που ποτέ δεν θα επαναληφθεί, δεν θα επανέλθει. Περνάει και εσύ την κλείνεις σε ένα καρέ πραγματικού χρόνου, που όμως ήδη είναι παρελθόν και έτσι το αντιμετωπίζεις. Από την άλλη υπάρχει και η αμεσότητα. Ασφαλώς σαν μεταγενέστερο είδος τέχνης έχει επηρεαστεί από τη ζωγραφική. Οι εικαστικές τέχνες προϋποθέτουν υλικά, χρώματα, χρόνο. Ο καλλιτέχνης απλώνει γύρω του τα υλικά του, πηλό, ξύλο, καμβά, χρώματα, ακριλικά, λάδι, μολύβια και χαρτιά. Μπορεί να ξεκινήσει κάτι, να το αφήσει για ένα μεγάλο διάστημα και να το συνεχίσει μετά από καιρό πάλι. Η φωτογραφία έχει τους δικούς της κανόνες, διαρκή εγρήγορση της ματιάς, λογική, γεμίζεις τα ράφια με αρνητικά ή cd με τα ψηφιακά αρχεία σου και κάποια στιγμή θες να τα ξαναδεις, να δημιουργήσεις μια κατάσταση ή μια ιστορία.

  -Παλαιότερα, είχατε διδάξει το μάθημα των εικαστικών. Θα θέλαμε να μοιραστείτε μαζί μας την εμπειρία σας από τις σχολικές αίθουσες. Πώς κρίνετε την παραγκώνιση των καλλιτεχνικών από το σχολικό πρόγραμμα;
Η δουλειά του εκπαιδευτικού προϋποθέτει να αγαπάει κανείς τα παιδιά να τα πλησιάζει με όση περισσότερη ευαισθησία και υπομονή έχει. Στα σχολεία εισέπραξα μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα των καλλιτεχνικών. Τα παιδιά το εκλάμβαναν ως μια απόλαυση, ως μια ανάσα από το δύσκολο και κουραστικό καθημερινό πρόγραμμα. Μου άρεσε να κάνουμε κουβέντες στην α’ τάξη για τον Θεόφιλο, που υπήρξε αυτοδίδαχτος. Είναι σημαντικό στα πρώτα μαθήματα να μπορέσει το παιδί να αφεθεί, να καταλάβει πως δεν έχει σημασία αν θα είναι ίσιο ή στραβό το δέντρο που θα σχεδιάσει για να είναι τέλειο, αλλά το ότι θα προσπαθήσει, θα ενδιαφερθεί και θα μάθει. Θεωρώ ότι υπήρξα τυχερή σαν εκπαιδευτικός καθώς είχα δικό μου εργαστηριακό σχολικό χώρο όπου δούλευα εκεί με τους μαθητές την ώρα του μαθήματός μου. Θεωρώ απαράδεκτο και πολύ άσχημο το ότι τέθηκε το καλοκαίρι που μας πέρασε ακόμα και η κατάργηση των καλλιτεχνικών από το πρόγραμμα της Β’ και Γ’ Γυμνασίου και του Λυκείου. Υπάρχουν παιδιά με ιδιαίτερο ταλέντο, πολλές φορές δεν θα το ανακάλυπταν καν αν δεν υπήρχε η προτροπή στην τάξη. Έχω δει στην πορεία μου ως εκπαιδευτικός, παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες να ξεχωρίζουν στα εικαστικά. Η τέχνη είναι ένας παράλληλος δρόμος με αυτόν της επιστήμης. Δεν μπορεί να υπάρχει μονόδρομος. Πως κάποιος νέος θα μπει να θαυμάσει ένα μουσείο ή χώρο τέχνης εαν δεν έχει γνωρίσει στα μαθητικά του χρόνια τι είναι, τι σημαίνει… Η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών να επισημάνουμε ότι δέχεται στις εισαγωγικές της εξετάσεις όσους μαθητές κρίνονται ως εξαιρετικά ταλέντα. Όπως αφιερώνεται χρόνος για τη λογοτεχνία στο σχολικό πρόγραμμα θα πρέπει να υπάρχει αντίστοιχα και για την εικαστική ευαισθησία ώστε αυτή να εξελιχθεί με χρώμα, σχέδιο, ιδέες και κουβέντα. Αξίζει το μάθημα των εικαστικών να υπάρχει, για όλους και ακόμα περισσότερο για εκείνους που έχουν ιδιαίτερη κλίση και δεξιότητες. Τα εικαστικά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος μιας ενιαίας, ολοκληρωμένης γενικής παιδείας που απαράκλητο στόχο έχει να διαμορφώσει και να προάγει την συγκρότηση όχι μόνο αυριανών επαγγελματιών αλλά και των αυριανών πολιτών.

  -Σύμφωνα με εσάς πώς η τέχνη μπορεί να συμβάλλει ενεργά και με ποιες παρεμβάσεις θα μπορούσε να αφήσει το δικό της στίγμα στους καιρούς της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής αλλά και ιδεολογικής- πολιτιστικής κρίσης που διανύουμε;
Είναι αισιόδοξο το γεγονός ότι βλέπουμε μουσικές σκηνές, θεατρικές παραστάσεις να γεμίζουν κόσμο. Πέρα από την καθημερινότητα του εργασιακού ωραρίου ο πολίτης σήμερα αναζητά την ποιότητα την ηρεμία, φαντασία, ιδέες, διεξόδους. Συμμετέχω και εγώ σε μια μεγάλη ομάδα το «Κάθε Σάββατο στην Αθήνα» που αγκαλιάζει και υποστηρίζει πολλαπλές εκδηλώσεις σε χώρους όπου αναδεικνύεται ο πολιτισμός. Η τέχνη μπορεί να συμβάλλει με τον εξευγενισμό της ανθρώπινης ψυχής και με το να θέτει προβληματισμούς. Σίγουρα, σε περιόδους κρίσης, υπάρχει σύγχυση αλλά αυτή μπορεί να προσπεραστεί εάν ήμαστε σε θέση να κάνουμε σωστές επιλογές. Εκδηλώσεις και εγχειρήματα με εθελοντικό χαρακτήρα οργανώνονται όλο και πιο συχνά στην πόλη μας και στοχεύουν στο να την αλλάξουν, να την ομορφύνουν.Οι υποβαθμισμένες περιοχές μπορεί να γεμίσουν και πάλι με κόσμο. Παρατηρείται γενικώς μια εξωστρέφεια που δεν υπήρχε παλαιότερα. Η συμβολή του Δήμου Αθηναίων είναι σημαντική σε όλο αυτό. Ένα μεγάλο μέρος αποτελούν και οι εκδηλώσεις του δρόμου στην καρδιά της πόλης που δίνουν την ευκαιρία για μια πιο δημιουργική χαρά. Ωστόσο, θα ήταν πολύ όμορφο εάν κατάφερναν να απλωθούν και στις υπόλοιπες περιοχές, ώστε να έχουμε πολλούς και εναλλακτικούς πόλους έλξης.

Last modified: 20/12/2017